Chnet Dzieciontko

Ojgyn z Pnioków

Wiela je? Cosik chebach dzisioj zaspała. Niy mo co gnić we prykolu ino trza wstować. Łostatnio cosik niy poradza bez noc spać, ciyngiym ino gawca na buksiok, piyrszo, drugo, poł trzecij a jo jesce niy poradza usnońć. Nale z rańca to bych gniyła aże do połednia. Cołkiym mi sie tyn żywot pometloł, richtik mi sie cosik popśniyło.
Za łoknym bioło. Piyrszy śniyg już na Pnioki latoś śleciol; kierego to już momy? A dyć prowda, niydowno boło Mikołoja. Downij, kiej sie spomna, to dziecka już łod rana lotali do starki po bombony, szokulady i inksze maszkety. Wczoraj to sam nikogo niy boło, po jakiymy? niy wiym? Jutro drugo niydziela jagwiyntu.
No, już sztreknij sie ze tego prykola! Trza we żeleźnioku nahajcować coby niyskorzij przeciepnońć gluta do kachloka we izbie. Napola ino we jednyj, we srogij izbie niy trza, niy byda przeca i tak tam dzisioj siedzieć. Cosik ziomb łod nocy chycioł. Na cescie prozno, dziecek niy widać, chocia downij, kiej piyrszy śniyg ślecioł zarozki połno tych najduchow boło kole szkołki, kole łochronki i na szpilplacu wele siedymnostki. E, dyć tam, downij...
Wszyjskich Świyntych... to już wiyncyj jak miesionc, Byda sie musiała na smyntorz zakackać, łoporzondzić ździebko tyn grob, powyciepować stare dombki, ziele, chabozie... No, Klara, niy bydź zgnioło i chytej sie roboty, bo przeca za cia żodyn nicego we tym pomiyszkaniu niy zrobi. A idom po maluśku Gody ... trza sie polekuśku na te Dziecionteczko przirychtować.
Ponboczek doł mi tela zwiekować, iże jużech blank przepomniała moja piyrszo Wilijo jesce ze mojom Mamulkom, Starkom i Starzikiym, niyskorzij ze mojim starym Paulkiym, a jesce niyskorzij byli cery: Rołza i Elza, niyskorzij, niyskorzij ... ech, tam ...
Bo Gody to som, i byli zawdy, telkie świynta kiej sie przepomni cołki jankor, cołkie łoszkliwstwa, wyboczo sie wszyjskim co nom na łostuda i zgorszynie zmachlowali ... bo jako Wilijo – zawdy tak na Ślonsku sie godało – telki i cołki boży roczek bydzie.
Wilijo terfi we strzoda; we szczwortek piyrszy, a we piontek – drugi dziyń Bożygo Narodzynio – godo Klara i kuko do zdrzadła na ta jeji strzybnoposmorszczano łod życiowyj „wiydzy” fresa, zmochano, zmorzono, usiotano drogom bez te swoji życie. Musza pedzieć Kosmalinyj coby mi jakigo kapera przitargała do chałpy, nale żywego, sama go przeca poradza jesce utuc, telki ze dwa kilo, abo możno i dwa, nale telkie trzifontowe, te som nojlepszejsze, niy majom za wiela fetu, nale i za tela niy ma driny łości i, kiej sie dobrze wytonkajom we kastrolu abo we badywannie, niy bydom telkie maźglate i ze gracow niy wyfuknom. Narychtuja sie za wcasu jakosik chadra i tucek, praskna je ze dwa razy bez łep i fertik. Łoszkrobia się je gryfnie i potajluja na dzwonka, posuja letko solom i korzynioma, przeciepna talarkoma cebuli, popyrskom ździebko citrołnom i łostawia na drugi dziyń we kilszranku. Kiej sie już blank dobrze nasionknie trza dzwonka niyskorzij posuć monkom i możno je już parszczyć na maśle, ino trza dać pozor coby sie te masło niy chyciyło boby tyn kaper łogorzknioł; niy bydzie smakowoł. Kapera idzie przirychtować pora godzin przodzij i wrajzić go do bratruły coby doszoł.
U nos w doma zawdy na Wilijo warzoło sie siymioniotka. Starzi ludzie godali, co łona sie wziyna ze tego, iże kiej sie Ponboczek, maluśki Jezusek uploncnoł trefiyli sie przi betlyjce i Żydy i pogany, kiere we tym Betlyjym miyszkali. Trefiyli sie i niyskorzij trza boło cosik wećkać, bo mieli głod. I tak konopie prziprycyli Żydy a zasik krupy przitargali – pogany (beztoż sie mianujom „pogańskie”). Uwarzyli konopie ze mlykiym, jagły ze śliwkoma i to boła cołko jejich wieczerzo przi betlyjce. Przi tym Dzieciontecku, przi tym Maluśkim, zmarzniyntym, sagusiyńkim.
Dziyń przodzij nawarza cołki kastrol kompotu do kierego musowo trza wciepnońć uherki suszone lebo kobylonki, figi, rozinki, pieczki ze jabkow i gruszkow, morele, dać zoftu i trzitych skorkow ze dwioch citrołnow, pora goździkow i dosik wiela cukru. Możno mi sie tyż i bydzie kciało garusa nawarzić. Terozki mało fto to poradzi. Bo do tego potrza i kartofli, i monki pszynnyj, konsek dobrego piernika, deczko skurzicy, pieczki ze uherek, jabek i gruszkow, rozinki, ździebko soli.
Śmioć mi sie diosecko kciało, kiej sie mie spytała jedna modo frela do cego idzie dać pasternak, bo to podane je na pietruszka, nale inakszij smakuje?
A pasternak to się dowo – krom zupy rybnyj – do moczki. Moja cera Rołza to miała festelnie rada moczka we kieryj musiało być za tela miodnego piernika, pasternaku, zeleru. A wszyjsko to na ciymnym piwie warzone i zupie ze łebow łod kapera. Ku tymu jesce figi, morele, łorzechy mandle, rozinki, cukier, ździebko monki, soli i pora kropkow citrołny.
Latos jakosik mi sie niy kce piyc piernikow na szpyreckach abo ze marcypanym lebo ze marmoladom i bakalioma. Cheba dom na tablet kupne ; kołocz musowo byda razinku musiała upiyc. We sama Wilijo musza jesce sprawić cołki kastlik makowek. Łońskigo roku toch tela nawarzoła, iże mi aże do Trzech Kroli stykło. Makowki na mlyku i na miodzie, to ci je szpecyjo, sam się poradza trzi razy na talyrz naciepać.
Terozki je biyda kajś tyn mak zemlyć. Downij to mi sie spomino, iże u chopa łod spaśnyj Wieczorkowyj abo u Niysłonego szło zemlyć mak, i – jak fto niy mioł ruły w doma – mog kołocz na blasze przismykać to go piekorz tyż przi jejigo upiyk.
Łod łońskigo roka to mi łostała choinka ze glaskuglami i lampeckoma. Niy to co downij, kiej we cołkij chałpie woniało richticznom jedlom na kieryj szpica mój stary som wtykoł. Nale, mogę być i telko chojna, moderno. Downij toch jesce stowiała drzewianno betlyjka, kiero moj Paulek dlo dziołchow zbajstlowoł nale, do siela i pastuszki, i cołko gadzina ze tyj betlyjki downo sie już potraciyli, połomali. Niy bydzie betlyjki, a i do Panewnik tyż juń niy pojnda, boch już je za staro i telki kyns drogi biyda bych miała przedeptać. We Jozefce tyż pewnikiym gryfno betlyjka zbajstlujom, to sie kole nij porzykom.
Deliny mom powyciyrane, talyrze, szklonki szolki i inksze szkło pomyte, tisztuch szykownie wybiglowany... kiejsik to sie pod tyn serwet dowało ździebko słomy lebo siana ( pamponie we Maciyjkowicach abo Chorzowie Starym to we winklu, we kożdyj ece w izbie i kole dźwiyrzy stawiali cołkie snopki słomy coby jejim sie na bezrok biyda do chałby niy ryła.
Boł tyż i piykny, i festelnie mondry zwyk. Łod wieczerzy wilijnyj wstowałi wszyjskie łoroz, bo stare ludzie godali, iże fto przi jodle lod stoła wstanie, tyn na bezrok ze chałpy łodyjńdzie, wykopyrtnie. Nojgorzij tyż boło dziecka uwachować coby przi Wiliji niy godali. Telki boł zwyk a i kiej sie niy godało to i dowalo sie pozor coby sie łościom niy udowić.
Na pastyrka to jo latoś na zicher sie niy pokaryca. Szłapy już niy kcom deptać, a i na telki ziomb biyda we tym mantlicku fyrtać. Kiejbych tak jesce jakisik radijok miała to bych kolyndow posuchała...
Ida ku łoknie coby uwidzieć piyrszo gwiozdka na niebie. Możno już fto do dźwiyrzy klupie? Cosik mi sie zdowało ... cheba sie ino zdowało, bo przeca ani łońskigo roku, ani tyn, i ani na bezrok żodyn sam do mie niy przijńdzie, żodyn niy nawiydzi. Chocia? Cobych niy scyganioła. Przeca przijńdzie. Kieryś ze naszych kapelonkow ze kolyndom przijńdzie, pokropi pomiyszkanie, porzyko, kościelny Kuciczek naszkryflo na dźwiyrzach:Kasper, Melchior i Baltazar, i po ptokach. A możno latoś i som Farorz nos nawiydzi?
Nale, to już bydzie po Świyntach, bo terozki u nos we Jozefce zasik je tak nikiej downij boło i kolynda przilazuje dziepiyro po drugim świyńcie a kapelonki sie uwijajom co by nastyknońć do Trzech Kroli.
A tak na isto to Wilijo byda miała do kupy ze inkszymi we siedymnostce ino, iże pora dni przodzij, bo sam u nos je dosik pora telkich co to kole sia niy majom ci już nikogo. A Gody zołwizoł som dlo wszyjskich.
„Przibieżeli do Betlyjym pastyrze...
I zagrali Dziecionteczku na lirze.
Chwała na wysokości, chwała na wysokości
A pokoj, na ziymi...”
Spomnieli mi sie sam szykowne słowecka ksiyndza Jana Twardowskiego, kiere Wom sam rzykna po naszymu:
„Gibejmy sie, uwijejmy sie przoć ludziom; tak wartko, tak gibko łodyjńdom. Niyskorzij cichość normalno, nikiej czystość urodzono, uploncniono nojprościj ze rozpaczy, kiej medikujemy ło kimsik a łostowomy bez Niygo. (...) Możno łodyjńść na zawdy, coby ciyngiym być wele, być tukej”.
Napocznołech dzisioj blank inakszyj jak zawdy. To wszyjsko boło na isto. Starki, Ołmy za tym łoknym na piyrszym sztoku już tyż niy ma. A Wy, kiere terozki suchocie tego radijoka, cy telkij starki, telkij Ołmy niy znocie. Znocie, znocie, możno jedna mo siwe wosy, inkszo barzij posmorszczano fresulka lebo powykroncane palcyska łod roboty, nale jes, jes telko Babulinka, kiero cołkie tydnie, miesionce kogosik sie niy moge doczkać. Kuknijcie we łokna, kaj ino maluśko świycka świyci, kaj możno niy ma chojny, jedli, bo pynzyje niy stykło. Kuknijcie, i niy łobracejcie gymby łod inkszych ludzi ...