Jagwynt i roraty...

Ojgyn z Pnioków

Idzie to tyż posuchać na [link widoczny dla zalogowanych]

Napocznóńć by sam trza łod tego, co łod świyntyj Katarzyny i świyntygo Andrzyja rachuje sie jagwiynt. Jes to we kalyndôrzu taki urzóndliwy czôs śtyruch tydni jesce skorzij Godów, przodzij Bożygo Narodzyniô. Gôdało sie piyrwyj tak, iże : „Świyntô Katarzyna jagwiynt zabinduje, a zaś świynty Andrzyj wszyjsko poprawuje”.
Skuli tego, co Wilijô trefiô we roztomajte dni tydnia, tyn côłki liturgiczny rok moge ci sie napoczynać łod dwadziestego siódmego listopada aże do trzecigo grudnia. Napoczynô sie tyn jagwiynt latoś we nôjbliższyjszy sobota zarôzki po świyntym Andrzyju. Jesce za blank starego piyrwyj, to tyn czôs, kiej ludzie kcieli sie doczkać przijńścia Krystusa, napoczynôł sie bali i we jedynôstego listopada, i beztóż tyż, mianowali tyn czôs po łacinie: „quadragesima sancti martini” a u nôs we Polsce i sam na Ślónsku „śtyrdziystnicóm”, i łobłajziyli go już łod świyntygo Môrcina. Hmmm, ale we tego Môrcina wszyjskie łobżyrali sie parszczónóm gansióm, bo to przeca bół tyn łostatni dziyń skorzij srogigo postu. Kiejsik ino we te jagwiyntne niydziele łodprawiali wczas z rańca msze mianowane roratóma, co sie wziyno łod takij kościylnyj śpiywki, kierô sie napoczynała słóweckami: „rorate coeli desuper”, a co idzie przetuplikować na „spuście rosa niybiosa”. Na tych mszach rozżygało sie take jagwiyntne świycki. Tyn zwyk wandluje u nôs jesce cheba łod XIII w. a ze nôjsrogszóm paradóm te msze byli zawdy we wawelskij katyjdrze. Rozżygało sie wtynczôs zawdy siedym jagwiyntnych świycek, po jednyj dlô kôżdego – jak to sie wtynczôs mianowało – stanu. Mieli beztóż swoji świycki, i podle raje je zapôlali: nôjprzodzij król, za niym biskupy, znacy duchowiyństwo, dalszij synatory, szlachta, ritery, zatym tyż miyszczany i na łostatku wsiowe, znacy siodłoki. Dzisiej sóm to ino styry świycki, kiere wbodniynte, wstyrcóne sóm we taki jagwiyntny kranc. Tyn to, miymiecki zwyk, flyjgowany jes sam już u nôs na Ślónsku wiyncyj niźli sto szejśćdziesiónt lôt. Na niyftorych jagwiyntnych świyckach nacechowane sóm wszyjskie dni tydnia i gore sie je, ino aże do cechy nacajchnowanyj do tego dnia. Do tego tyż już terôzki móndroki gryfnie eklerujóm, iże piyrszô świycka to jes skuli tego, iże Pónbóczek już wyboczół Jadamowi i Yjwie jejich grzychy. Ta, kierô rozżygo sie we drugo niydziela, jes takim zimbolym srogij wiary dôwniyjszych patrijarchow we pónbóczkowy darek Ziymi Łobiycanyj. Trzeciô juzaś mô być gwoli uciechy króla Dawida, kiery festelnie fajrowôł Świynte Przimiyrze. Blank łostanio juzaś świycka, to jes skróny zmiarkowaniô tego wszyjskigo, co nôs naumieli proroki, kiere łogłoszali przijńście królestwa pokoju i sprawiydliwości. A trza sam jesce dopedzieć, iże za starego piyrwyj bez tyn côłki jagwiynt, dmuchoce we Krakowie (i we inkszych jesce miastach, kaj byli fojermany) grali na trómpyjtach skiż tego wołaniô archanioła na łostani gyricht, na Sąd Ostateczny. Wszyjskie tyż stoli ło to, coby niy tyrać, niy bakać na zôgónie, bo wteda móndre ludzie dôwali takô egzorta:
„Fto ziymia we jagwiynt pruje, tymu łóna bez trzi lata choruje”.
Zahaltowane byli i sztopniynte wszyjske szrótowniki i wiatrôki, a i tyż niy bóło, niy robiyli wteda żyniacek, wiesieli i balangów.
Terôzki jes możno ździebko inakszij, jes jedna ino we kościyle srogô świycka, kierô zawdy jakisik zabrany i zadufany we sia „biznesmyn” gyszynknie jego farze. Nale, sóm zwyk jes herski i szykowny, i te wstôwanie wczas, pokiel jesce klara na niybo sie niy wykulo, coby niy przijńść za niyskoro do kościoła. I jes tyż tego nóm wszyjskim na isto potrza. A i te dziecka, jesce blank ci do łostatka niy łocucóne, ale deptajóm, tyrajóm ku kosciolowi, bali i we śniygu.
A dló mie dôwnij, jesce za bajtla, to nôjgryfniejsze byli te gryfne lampecki roratnie. Bajstlowało sie to w dóma samiuśkimu. Drugda Faterek hilfnyli, ale, ale ino ździebko, bo to przeca bóło nôjważniyjsze, coby samymu ci zrychtować taki „lampión”. A iże ze świyckami wtynczôs tyż bóło knap, to my za synków, już po Wszyjskich Świyntych i po Zaduszkach, tyrali po smyntôrzach i zbiyrali, sztaplowali ze grobów te wszyjkie świycki, kiere sie jesce do imyntu na kiyrhowach niy wykopciyli, i kaj w nich jesce deczko świycki łostało. Wyrzinało sie taki gryfny szimel ze papyndekla, łobflostrowało sie to wszyjsko roztomajtóm bibulinóm, wtykało rajn świycka i zapolonô już łod dźwiyrzy pomiyszkaniô, smycyło sie to aże do naszyj „Józefki”. Gryfnie ci to na isto wyglóndało, kiej wszyjskimi ulicóma szli bajtle, synki i dziołszki, a świycki migotali, blyndowali z daleka, choby te świyntojóńskie chroboczki, te świytliki. I tyn swónd świycki we kościele. Kôżdy niyskorzij bez côłki dziyń wóniôł tóm świyckóm. I niy trza bóło żôdnyj sztrofy łod naszyj katychetki, pani Kulicki, kierô nôs katyjmusu uczóła, ani łod kapelónka Szpunara abo Dziubka, bo my wszyjskie szli ze uciechóm, bo my to mieli radzi, bo to bół na isto jedyn ze nôjgryfniyjszych dzieckowych zwyków. Terôzki dziecka majóm sie lepszij, bo te jagwiyntowe lampecki idzie sie bele kaj lajstnóńć (łojce bali i niy poradzóm dzieckóm wyeklerować skuli cego łajzi sie do kościoła ze tymi świyckami), a jedna ino jes przi tym utropa: fto, kiery synek, kierô dziołszka bydóm mieli ta lampecka gryfniyjszô, barzij chubnô, zbytkównô i galantnô. A jô latoś tyż – jak kôżdyrok – byda kukôł z rańca ło szaroku bez łokno za gardinóm na tych bajtli, na tych roztomiyłych najduchów, kiej bydóm deptać do naszyj „Józefki” mocka skorzij niźli tyrajóm zawdy do szuli. I tak zawdy aże do Godów, do gryfnego Dziecióntka. I jesce jes, jesce mómy tyn niyskorny, chocia niy tak blank i do łostatka łoszkliwy podzim; ani to babskie lato, ani to piyrszô zima. I piedrónym wartko idzie jagwiynt, kiery napoczynô sie tak, jak to nasze Starki gôdali:
„Świyntô Katarzyna kluce potraciyła,
Świynty Jyndrzyj znod – krzipki zawar przód”.
Znacy sie szlus ze muzykóm, szlus ze balangowaniym; wszyjskie uciechy idóm wek! I możno jesce takô powiadaczka:
„Eźli na świyntygo Andrzyja wiater i cima,
to łod Bożygo Narodzynia bydzie srogô zima”.