Świyntojóńsko noc abo ...

Ojgyn z Pnioków

Idzie to tyż posuchać na [link widoczny dla zalogowanych]

Łod cego sie to wszyjsko wziyno? Ano, tak po prowdzie żôdyn tego gynał niy wiy chocia, jak tak dobrze posznupać, to przecamć niyjedne nasze staroszki jesce berali, łozprawiali, bajali. Gôdajóm, iże napoczło sie gôdać na ta noc „Sobótka” łod poznańskigo biskupa Laskarza, kiery już kajsik we śtyrnôstym wiyku blank zakôzôł tańcowaniô we wilije, znacy we soboty przed świyntóma, kiere trefiajóm bez lato. I bydóm to Zielóne Świóntki, nó i Jóna Krzciciela (jesce możno Pyjtra i Paulka). Juzaś inkszy ci kapelónek, taki Krakowiôk Jan ze Słupca, gorszół sie, iże przi Zielónych Świóntkach dziołchy, baby, samotne, wydane tańcujóm choby nôjynte i śpiywajóm ci blank pogańskie śpiywki. I u nôs tyż, chocia my tam pod bele kogo bez szejśćset lôt przinoleżeli, jesce we szesnôstym wiyku bambry, szlachta nó i wszyjskie ludzie ze kôżdyj dziydziny, deptali na sobótka do fojery łozfaklowanyj za wsióm, ło cym tyż gôdô jedna sztrofka łod Kochanowskigo (jô to rzykna po naszymu):
„Tam byzuchanty, tam i dómowi, ślazowali sie wszyjskie ku łogniowi”.
Bo już ci wtynczôs gynał wiedzieli, iże:
„Fto na sobótce niy bydzie, tego i gowa boleć bydzie”.
Te „Sobótki” to ci bół taki starodôwny prziwyk, fajer dlô słóńca, do tyj ci życiodajnyj hicy i blyndowaniô, i te nôjdôwniyjsze Polôki pôlyli fojery, blandery we ta nôjkrótszô noc. A kiej już nôs sam łokrzciyli i naszô wiara corôzki barzij sie lyngła, trza bóło te stare zwyki jakosik do nowygo przibadać, prziłónacyć, coby tak łorôz tyj staryj wiary na hasiok niy wyciepnóńć, i coby sie ta nowo na zicher sam zaflancowała. Beztóż tyż nôjprzodzij fajrowali abo we Zielóne Świóntki, abo we Świyntygo Jóna. Musza jesce dociepnońć taki fal, iże nasz król Kazimierz Jagiellończyk, skuli jednego opata ze świyntokrzyskigo klôsztora, zakôzôł tych zbereźnych fajerów na Łysyj Górze, gynał we Zielóne Świóntki. Nó ale byli i take, kiere gôdali, co to tak by tak naszyj katolickij wiyrze niy szteruje, bo jak gôdôł tyn côłki Kochanowski (tyż Jón, abo po naszymu Hanys):
„Tak to matki nam podali
Same juzaś z drugich mieli,
Że na dziyń Świyntego Jóna
Zawżdy sobótka mô być pôlonô”.
Coby już wszyjsko blank klar sie zrobiyło, musza jesce sam pedzieć (zaś po naszymu), co pisôł taki istny Morcin ze Urzędowa:
„U nôs we wilijo świyntego Jóna frele, dziołchy fojery polyły, tańcowali, śpiywali, dziobłowi zocy i reszpektu dowali, ku niymu rzykali, i do tych czasów tego ci pogańskigo zwyku niy kcóm pociepnóńć, łofiary ze bylicy sprôwiajóm, wiyszajóm po chałupach, bindujóm sie śnióm, machlujóm sobótki, gorejóm łognie roztomajte, wiskajóm diosecko i tańcujóm.”

Tyż gôdali na tyn zwyk „Kupalnocka”, a to juzaś łod tego Kupały. U Mazurów we wilijô Świyntego Jóna, już kiej fest sie zećmiyło, blank na łodwieczerz słajziyli sie baby, frele, gospodynie, dziołchy na łónce, na pasiónku wele jakijsik rzyki, i kiej już łozfaklowali ta fojera, ta kupalnocka, gawcyli sie naobkoło eźli jakijsik dziołchy niy brakowało. A kiero prziszła za niyskoro, ta bóła dló nich na isto, na zicher heksa, strziga abo sotóna. Niyskorzij tańcowali, ćkali roztomajte jôdło i ciepali do fojery roztoliczne ziyla, coby smónd hilfowôł jejich dziedziny łode złygo. Cosik tam i słepali, a kiej już jim dobrze rzgmiało, to napoczynali ciepać wiónki, wiónuszki i galandy na woda, i dalszij jesce barzij śpiywali. Tak ci to do siela łostało tela, iże ino blank niy poradza spokopić: eli to je katolickie świynto, eźli ino pogóńskie. Nale nôjważniyjsze, co łóne jes, i choby niy wiym jak wynokwiali roztomajte angyjebry, łóne bydzie i modzioki bydóm tyn zwyk flyjgować. A możno i niy? Bo we internecu tego łobejzdrzić blank niy idzie.
Nó, tóż jakech pedziôł mómy już dzisiôj tyn nôjdelszy dziyń i ta nôjgryfniyjszô noc latowô, gryfnistô noc świyntygo Jóna. Nocka, kiej to jesce za blank starego piyrwyj dziołchy ciepali wiónki na rzyka a niyskorzij to i swoji łostawiali kajsik we lesie, na jakimsik świetloku, kiej jim prziszło sznupać ze jakimś szykownym karlusym za tym kwiôtkiym paproci, za maszedrónym, kiery ino bez ta jedna, jedzinuśko noc napoczynô kwiść, a kierego do siela mało fto poradziół znojść. Bo znojść tyn kwiotek niy jes tak blank ajnfach. Sómech kiejsik za niym (niy sóm, niy sóm) sznupôł ale to już jes blank inkszo pora galot.
Nôjprzodzij to sie muszóm spichnońć ze sia galantny karlus ze szwarnóm dziołchóm (łón samotny a łona jesce niy wydano, chocia to możno niy mus i moge być roztomajcie). I kiej sie już dogôdajóm, kiej te piyrsze zolycki majóm za sia, wartko pyndalujóm do lasa abo bele kaj do gôja, coby jim nastykło tyj ci świyntojóńskij nocki i na sznupanie za tym kwiôtkiym, i na te inksze gupoty, co to Wy wiycie, a jô miarkuja. Ale, przi gryfnyj launie, kiej ci jesce miesiónczek blyscy, i kiej karlusowi frela sie festelnie zdo, a przi sznupaniu za tóm blumóm grajfnie bez cufal pod kiecka abo za cycynhalter nikiej hopafedel, możno iże niyskorzij ze czasym bydzie deczko knap. I beztóż, ino mamlas abo pierónym zawalatô cielepa poradzi tyn kwiôtek znojść, bo fest wizgyrny karlus, chop ze jajcami (a i dziołcha, kierô spokopióła skuli cego mô tyn swój „wiónek”) majóm blank co inkszego wteda we palicy.
Skuli tego tyż żôdyn jesce karlus niy prziszoł ze lasa z kwiótkiym, bo jedyn niy miôł na to casu, a inkszymu zasik bóło gańba, iże śniego taki ślimok, kiery niy poradzi sie pochytać, co sie tyż ta po prôwdzie ze dziołchóma we lesie bajstluje.
Sómech ale kiejsik usłyszôł, iże bóła ci takô jedna gryfnô, szykownô frela. Tela ino, co sie pierónym jónkała, co jóm przi gôdce zawdy tak zasztopowało, iże chnetki trza by bóło piôskiym posuć coby sztartła. A nôjbarzij ji sie to trefiało kiej już łóna bóła sóm na sóm ze jakimsik wizgyrnym karlusym. Tak ci jóm tyn cufal haltowoł, brymzowoł, iże kiej załóńskigo roka polazła ze jednym takim istnym do lasa, coby sznupać za tym paprociannym kwiôtkiym, pokiel piyrszy rółz karlusowi pedziała: nnn ... iiy ..... deeej pokój ... niyyy ... to już bóła we trzecim miesióncu.